Аронд уруусунан – Araceae

Көп жылдык өсүмдүк. Анын тамырларынын ылдый жагында көптөгөн боочодой каптал тамырлары бар, ичи ак мала кызыл түстө. Жалбырактары ичке саптуу, шап сымал, узундугу 60-120 см, туурасы 2-3см. Үч бурчтуу сабында узундугу 4-12-см болгон початок бар. Гүлдөрү майда, жышыл-саргыч, эки үйлүү. Мөмөсү – көп уруктуу кызы мөмө. Май-июнда гүлдөйт.

Арыктардын, көлмөлөрдүн, көлдөрдүн, саз болгон участоктордо, баткактуу жерлерде өсөт.

Өсүмдүктүн бардык бөлүктөрүндө ийлөө заттары бар. Тамыр түбүндө 5%-ке жакын эфир майы, каламин алколоиди, ийлөө заттары, чайырлар, крахмал, 0,15%-ке жакын С витамини, ачуу гликозид акоин, холин, былжырлар ж.б. бар. Эфир майынын негизги компоненти Д-а-пинен, Д-камфора, борнеол, каламен, сексвитерпендүү спирт ж.б. Жыт биринчи ө азарин альдегиди. Эфир майы – жагымдуу жыттуу жана керемет-ачуу даамдуу коюу сары суюктук. Түп тамырлары ачуу, күйгүзмө, жагымдуу буркураган жыты бар.

Жыпар жыттуу өсүмдүк катары байыркы фарс жана еврейлерге белгилүү болгон. Байыркы грек менен рим врачтары аны дары катары колдонушкан.

Айырдын кургатылган тамыры лавр жылбырагынын, имбирь жана корицанын ордуна колдонсо жарайт. Андан тамакка мейил тарттыруучу, зараны азайтуучу жана өт баштыкчасынын иштешин оңолтуучу чай даярдалат. Айырды аз өлчөмдө ар кандай сорполорго, куурулган жашылчаларга кошкондо тамак аш кандайдыр бир жагымдуу ароматтуу жана ачуу даамдуу болот. Көпчүлүгү таттуу тамактарды, мөмөдөн жасалган салаттарга, нанга кошот. Турцияда кантка чыланып кургатылган айырдын түп тамыры өтө кымбат нерсе. Айырдын тамыры менен эфир майы түрдүү суусундарды өндүрүүдө колдонулат. Фармацевтикалык өнөр жайларда айыр кеңири пайдаланылат.

Айырдын түп тамырларындагы акорин карын зилинин чыгуусун күчөтөт. Ошондуктан, айырдын тамыры жана эфир майы көпчүлүк дары каражаттардын курамына кирет. Алар тамак сиңирүүнү оңолтот., карын жана он эки эли ичегинин жара оорусунун күчөгөн кезинде, боор ооруларында, өт баштыкчасынын сезгенүү ооруларында жардам берет. Айырдын тамырын көп убакыт бою чайнаса ооздун ичинен жаман жыт чыкпайт, тамекичеккенден адам баш тартат. Чыгыш медицинасында айыр тонусту жогорулатуу каражат катары эркектин алсыздыгында, көрүү, угуу начарлаганда колдонушкан. Айырдын эфир майы тиш эликсирин тиш пастасын өндүрүүдө колдонулат. Айыр инсектициддик касиетке ээ болгондуктан аны суу сактагычтарда өстүргөндө чымын-чиркейлер азаят.