Лотос уруусу (Nelumbonaceae)Лотос байыркы египеттиктер сыйынган гүл, сулуулуктун, тазалыктын, күнгө, жарыкка умтулуунун символу. Бул образ египет искусствосунда лотоско окшош храм колонкалардан баштап, абдан кичине идиштер менен ювелирдик жасалгаларга чейин бар. Ар кайсы традицияларда потенциалдык мүмкүнчүлүктөрдин ике ашышы суунун үстүндөгү гүлдүн ачылышындай көрсөтүлөт; Батышта – бул роза же лилия, Чыгышта – лотос. Космос лотосу – жаратуунун образы, дүйнөнүн биринчилик суулардан же боштуктан жаралуусу, бул дүйнө жана андагы өөрчүп келе жаткан жашоонун өзгөчө универсалдык принциби. Бул символ суу менен отко, караңгыдагы хаоско жана жаркыраган жарыкка да жакын келет. Лотос – Күндүн жараткыч күчтөрү жана суунун ай күчтөрүнүн өз ара байланыштарынын натыйжасы, бул суу хаосунан жогору карай көтөрүлгөн Космос, Күнгө окшоп мезгилдердин башында чыгат, «өөрчүп келе жаткан жашоонун дүйнөсү. Бурганактын ичиндеги бүтүндөй өзгөрүлүп келе жаткан жашоонун дүйнөсү (Дж. Кэмбелл).
Бул мезгил – мурдагы, азыркы келечектеги мезгил, себеги ар бир өсүмдүктүн ачыла элек гүлдөрү, гүлдөрү жана уругу бир эле кезде болот. Таң атканда ачылып жана күн батканда жабылып туруучу лотос Күндүн кайра жаралып турушун, ошондой эле дагы башка жаралууну, жашоо күчтөрүнүн кайра калыбына келүүсүн, жашчылыктын кайтканын, өлүп-өчпөстүгү элестетип көрсөтөт. Лотостун гүлү, жабырагы сууланбайт, ошондой эле жан материя менен булганбайт. Лотостун түбү баткактын ичинде болуп, материяны элестет, анын сабагы суунун ичинде болуп – жанды элестетет, Күнгө карай айланып турган гүлү – жандын символу. Ошондуктан лотос түбөлүк жошоону, адамдын өлбөс-өчпөс табиятын, анын жанынын ачылышын көрсөтөт.
Лотостун гүлү дүйнөнүн үстүнөн келген жандын тазалыгын көрсөтөт, себеби ал баткактуу суудан чыгып, гүлүнүн тазалыгын сактап турат. Анын себеби – лотостун желекчелери менен жалбырактарынын жылтырак структурасы: алар сууну өзүнөн түртүп жиберип, тазаланга жөндөмдүү экен.
Байыркы Египетте лотостун образы менен жаралуу, туулу жана Күн жашоонун булагы деп байланыштырылган. Бул зор гүл биринчилик суулардын түбүнөн чыга калып, гүлүн ачты, жана өзүнүн желекчелеринде күн кудайынын образындай болгон жашоону, алтын наристени алып чыкты: лотостон Күндүн кудайы Ра тууалат.
Лотостун гүлү Египетте Күндүн кудайы Озириске арналган. Озиристин башы лотостун гүлү менен кооздолгон., сүрөттөлгөн. Лотос гүлү Озирис, Изида, Нефтиданын тактысы катары көрсөтүлгөн.
Лотос уруусу (Nelumbonaceae)Лотос жашоо күчтөрүнүн жаңылануусунун жана жашчылыктын кайта кайрылып келүүсүнүн символу катары бологон. Египеттиктердин көз карашы боюнча, мурдагы кудай өлүп, кайра жаралып жаш болуп келет. Өлгөн адамдын колуна лотос кармашып койгон сүрөт өлгөндөн кийин кайрадан жаралуусун, жандын уйкудан ойгонгонун көрсөтөт.
Египеттик фараондор өзүлөрүн кудай деп санап,баштарына Лотос гүлдөрүн кийип, алардын бийлигинин эмблемасы – Кандын скипетри лотос гүлү жана анын сабы түрүндө сүрөттөлгөн. Мамлекеттик монетада ачылган гүл же бутондо болуп чегилген. Жогорку Египеттин эмблемасы – Лотос, Төмөнкү Египеттики – папирус болгон. Египеттин мамлекеттик герби лотостун беш гүлү менен кооздолгон.
Өсүмдүктөр дүйнөсүнүни мемфис кудайы Нефертумдун атрибуту лотос өөрчүп-өркүндөө, түшүмдү көп берүүчүлүк символу катары болгон. Аны башына лотос гүлүн кийген жаш жигиттей көрсөтүлгөн.
Байыркы Индияда лотос чыгармачылык күчтөрдүн символу, дүйнөнүн жаралуу образы катары берилген. Лотосту Ааламдын символу, океандын үстүндө гүлгө окшоп сүзүп жүргөн жердин элесиндей көргөн.
Ортосунда жайгашкан гүлдүн аякчасы – кудайлардын тоосу – Меру дешкен.
Упанишаадада дүйнөнү жараткан жана аны сактаган – Вишну. Ал бүт дүйнөнүн башы, ортосу жана аягы. Вишну ойгонгондо, анын киндигинен лотостун гүлү чыгып, андан дүйнөлөрдү жаратуучу Брахма туулат. Көптөгү бейиш Вишнунун борборунда көптөгү Ганг бар, Вишнунун хан сарайынын айланасында беш көл бар. Анда көк, ак, кызыл лотостор болуп, алар зымырыт менен сапфирлердей жылтылдап турат деп Упанишаадда жазылат.
Лотос менен Вишнунун жубайы — Лакшми байланыштуу. Ал жыргалчылыктын, байлыктын жана сулуулуктун кудайы. Бир мифтер боюнча, кудай менен асурлар океанды чайкаганда, андан лотосту колуна кармап Лакшми чыккан. Башка түшүнүктөр боюнча, Лакшми жаралыуудан мурда эле, лотостун биринчилик сууларынан чыккан – ал көпчүлүк индуист жана будда кудайларынын атрибуту.
Буддизмде лотос алгачкы сууну, духтун ачылышы, даанышмандыкты, нирвананы символдойт.
Лотос Буддага, Лотостон жалын болуп чыккан «Лотостун берметине» арналат. Бул тазалыктын жана мыктылыктын образы: булганыч баткактан чыгып, ал таза бойдон калат – дүйнөдөн жаралган Буддага окшоп. Будда лотостун жүрөгү, ал тактада толук ачылган гүлдөй болуп отурат.
Мындан тышкары буддизмде Лотостун жаралышын жаңы космос эрасы менен байланыштырышат. Лотостун толук ачылышы жошоонун токтоосуз циклынын дөңгөлөгүн көрсөтөт. Ал Гуань-иньдин, Будда Майтрейянын бейишинде, ошондой эле Вишнунун бейишинде, кымбат баалуу таштардан жасалган көлмөлөрдө «укмуштай түстүү лотос гүлдөрү өсөт».
Лотоско миңдеген жолу кайталануучу чокунуу арналат: ом мани падме хум, — Да пусть будет благословенен Он (Будда) с лотосом и драгоценным камнем ( Лотос жана кымбат баалуу ташты кармап турганга (Буддага) бата берем). Тибет тоолорунда жардагы таштарга чегилген мындай жазуулар кездешет.
Кыргызстандын аймагында да чоң таштарга ошондой жазуулар табылган. Аларды Улуу Жибек Жолу менен жүргөн соодагерлер чегип койгон. Кытайда лотос ыйык өсүмдүк катары тазалыкты, пакизалыкты, жемиштүүлүктү жана өндүрүүчү күчтөр катары белгиленген. Кытай традициясы боюнча «Жүрөк Лотосу» отту көрсөтөт, ошондой эле көзгө көрүнбөстүктү, бардык ачылыштарды, тынчтыкты, гармонияны белгилейт.
Батыш көктө, лотос бейишинде лотос көлү бар, анда гүлдөрдүн арасында бодхисатвдардын тегеретип, Амитофо (Амитабха), Батыштын Буддасы отурат. Көлдө өскөн ар бир лотос өлгөн адамдын жанындай. Даос традициясы боюнча сегиз өлбөгөн жандардын бири – Хэ Сян-гу кыз колунда тазалыктын символун – узун саптуу ак лотостун гүлүн тилекке жеткире турган ийилген жезлдей кармап тургандай көрсөтүлгөн.
Египет, Индия, Кытайдан лотостун символикасы башка өлкөлөргө да жеткен. Грек-рим маданиятында лотос Гера менен Афродитага арналган гүл катары эсептелген. Лотос формасындагы алтын кайыкта байыркы грек баатыры Геракл саякатка чыккан. Мала кызыл лотосту Геродот ыйык, укмуштуу, «Нилдин мала кызыл лилиясы» деп атаган.
Гейне лотос жөнүндө мындай деп жазат:

Күндүзгү күндүн илебинен
Уйкусу келген башы эңкейет
Жылтылдаган түндөрдү күтүп
Кызы ай чыгары менен
Ал башын көтөрүп, уйкудан ойгонот
Анын таза жыпар жыттуу жалбырактарында
Таза бир тамчы жаштай шүүдүрүм жылтырайт
Асманга муңдуу көз коюп
Сүйүүчүлүк менен карап дирилдейт
(перевод автора)

Нимфеялар аты (кувшинкалар) жөнүндө байыркы грек мифологиясынан келип чыккан. Ал боюнча, нимфалар – Табияттын аял кудайлар, алар тоодо, токойдо, деңиздерде, булактарда жашайт. Нимфалар Зевстин кыздары деп эсептелген.

Содержание книги:

Статьи и книги по теме: