Бакма аарылар гүлдɵн гүлгɵ тынбай учуп жатып ɵзүнүн жашоосуна азык жыйнап,уясына топтойт.Ал азыктардын негизги булагын ɵсүмдүктɵр түзɵт. Ɵсүмдүктɵрдүн уруктанышы болсо чаӊдашуудан башталат. Чаӊдашуу ɵсүмдүктɵрдɵ чаӊдыктагы чаӊчанын энеликтик чаӊалгычына (жабык уруктуулукта ) же түз эле урук бүчүргɵ (жылаӊач уруктууларга )келип түшкɵндɵн чыгат. Чаӊдашуудан кийин чаӊчадан чаӊча түтүкчɵсү ɵсүп чыгып урук бүчүргɵ жетет. Бул түтүкчɵ аркылуу эркектик жыныс клеткалар-спермийлер энелик клетканы уруктандырат. Уруктанган энелик клеткадан түйүлдүк ɵɵрчүйт. Жабык уруктуулардын чаӊдашуусу эки түрдүү (кайчы чаӊдашуу жана ɵзүн ɵзү чаӊдаштыруу) болуп жүрɵт. Бир гүлдүн чаӊчасы ушул эле ɵсүмдүктɵгү экинчи гүлдүн же башка ɵсүмдүктүн гүлүнүн энелигинин чаӊ алгычына келип түшсɵ-кайчы чаӊдашуу,эл эми гүлдүн аталыгынын чаӊчасы ушул эле гүлдүн энелигинин чаӊ алгычына келип түшүшү- ɵзүн ɵзү чаӊдаштыруу деп аталат. Ɵзүн ɵзү чаӊдаштыруудан пайда болгон муунгча эненин гана тукум куугучтук белгилери берилсе,кайчы чаӊдашууда муунга ар түрдүү (ата-энеден )келген тукум куугучтук белгилер ɵтɵт. Ɵзүн ɵзү чаӊдаштыруучу ɵсүмдүктɵрдүн гүлдɵрү эки жыныстуу,аталыктары менен энеликтери бир мезгилде жетилет да,чаӊчалар чаӊ алгычка оӊой эле түшɵт чаӊ алгыч шамал,чымын-чиркей, кээде канаттуулар, жарганактар, суу аркылуу ишке ашат.

Шамал аркылуу кɵбүнчɵ дарак, бадал жана дан ɵсүмдүктɵрү чаӊдашат. Булардын чаӊчалары эӊ кɵп санда болуп, майда, жеӊил келип, абанын агымы менен оӊой эле таралат. Гүлдɵгү энеликтердин чаӊ алгычтары тармактуу, түктүү болуп, абадагы чаӊчаларды кармап калууга ылайыкталган. Гүлдүү ɵсүмдүктɵрдүн 80%ке жакыны чымын-чиркей аркылуу чаӊдашат. Алардын гүлдɵрү кызыл-тазыл түстүү, жыттуу жана нектарлуу болот. Чаӊчалары кɵп учурда жабышчаак келип, чымын менен аарылар нектар жана чаӊчалар үчүн гүлдɵн гүлгɵ учуп конуп жүргɵндɵ бул чаӊчалардын белгилүү бир жабышкактуу касиети болгондуктан, чаӊчалар аарылардын денесине жабышып таралат.

Ошентип, кɵпчүлүк гүлдүү ɵсүмдүктɵрдү чымын-чиркейлердин ичинен негизинен алардын жогорку формасын түзгɵн аарылыр чаӊдаштырат. Алгачкы аарылар чаӊча жана нектар менен тамактанып, бир эле учурда ɵсүмдүктɵрдү кайчы чаӊдаштырып уруктанууга жардам берген. Аны алар бир негизги багыт менен жүргүзгөн. Акырындык менен кɵптɵгɵн үй-бүлɵлүү бакма аарылар түзүлгɵн. Алар бир нече миӊден уюшуп, балдын мол запастарын топтоого ылайыктуу болуп чыккан. Кайчы чаӊдашуу гүлдүү ɵсүмдүктɵрдүн жаӊы түрлɵрүнүн келип чыгышына түрткү берип, натыйжада ɵсүмдүк дүйнɵсүндɵ жашоого абдан жɵндɵмдүү болгон жана кɵп уруктануучу ɵсүмдүктɵрдүн үстɵмдүк кылуусуна алып келген.

Эгилме жана жапайы ɵсүмдүктɵрдүн кɵпчүлүгү абдан нектарлуу келгендиктен, алар аарычылыктын негизги базасын түзɵт. Аары Кыргызыстанда эгилме жана жапайы ɵсүмдүктɵрдүн 200дɵй түрүнɵн (эспарцет, беде, акация, тал,айва, ɵрүк, кара ɵрүк, алма, алмурут, күн карама, пахта, четин, гүлкаир, бɵрү карагат, долопо, чие, кымыздыктар ж.б) бал жыйнайт. Ар бир бал челектен бир сезондо 30-50кг бал, 1кг мом жана бир жаш уюк алууга болот. Чүй менен Ош облустарында эрте жазда бал челектер бак ичине жайгаштырылат. Кийин жайытка же ɵрɵɵндɵгү эспарцет жана пахта талаасына жакын коюлат

Содержание книги:

Статьи и книги по теме: